Στον εθνικισμό, τα άτομα αναγνωρίζουν τον εαυτό τους ως μέρος ενός συνόλου και το σύνολο στο οποίο ανήκουν ως διαφορετικό από άλλα σύνολα ατόμων. Ο εθνικισμός βασίζεται στην από κοινού ανάγνωση κάποιων συγκεκριμένων συμβόλων. εν υπάρχει κανένα σύμβολο που διαθέτει ως «φυσικό» χαρακτηριστικό οτιδήποτε το εθνικό. Κάθε ιδιότητα ενός συμβόλου αποκτά μια διακριτή αξία (θετική ή αρνητική) έπειτα από το συσχετισμό ή και τη σύγκρισή της με τις ιδιότητες άλλων συμβόλων. Χρειάζεται η ύπαρξη ενός συμπλέγματος εθνικών χαρακτηριστικών (ένα σύστημα ταυτοποιητών), που έχει την ικανότητα να αντιπαρατεθεί σε άλλα συμπλέγματα. Αυτά τα χαρακτηριστικά αποκτούν μια αξία ακριβώς επειδή δεν υπάρχουν από μόνα τους, αλλά διαβάζονται συγκρίσει άλλων (Buccelatti, 2010). Όπως και στη γλώσσα, ένα γράμμα μιας λέξης ή μια λέξη σε μια φράση από μόνα τους δεν σημαίνουν τίποτε, αλλά αποκτούν σημασία όταν βρίσκονται μέσα σε μια ολόκληρη λέξη ή φράση αντίστοιχα.
Ως εθνικό σύμβολο θα μπορούσαμε να ονομάσουμε οτιδήποτε στοχεύει στην τόνωση του εθνικού αισθήματος και ταυτόχρονα οτιδήποτε συσπειρώνει υπό τη σκέπη του τις μάζες. Οι εθνικές γιορτές, τα εμβατήρια, τα πανό, τα αγάλματα, τα μνημεία, τα κέρματα και χαρτονομίσματα, οι σφραγίδες, οι ονομασίες οδών κλπ, ως εθνικά σύμβολα, δίνουν υλική υπόσταση στον εθνικό ενθουσιασμό (Bozos, 2004). Εξάλλου σύμφωνα με τον Καστοριάδη: “Το εθνικό σύμβολο σήμερα είναι ένα σημείο για το οποίο κάποιος έχει τη δυνατότητα και επιβάλλεται να πεθάνει και που κάνει τους πατριώτες να ανατριχιάζουν, καθώς παρακολουθούν το στρατό να παρελαύνει36”.
Στόχος της ύπαρξης των εθνικών συμβόλων είναι να αποτελέσουν το φίλτρο εκείνο δια μέσου του οποίου το άτομο και κατά συνέπεια και η κοινότητα αναπαράγει την εικόνα του εαυτού της. Επιθυμεί να μεσολαβήσει μεταξύ του υποκειμένου και της αυτοεικόνας του, έτσι ώστε το υποκείμενο να αναγνωρίσει τον εαυτό του μέσα από το πρίσμα αυτού του συμβόλου. Συνεπώς, να αποκτήσει μια ταυτότητα με τις αντίστοιχες αποχρώσεις. Με τον ίδιο τρόπο ο εξωτερικός κόσμος θα γίνει αντιληπτός μέσω αυτού του πρίσματος, και αυτό το πρίσμα δεν έχει ούτε ταξικά, ούτε άλλα κοινωνικά χαρακτηριστικά.
Σε κάθε σημειολογική ανάλυση του εθνικισμού, ο ρόλος της αντίληψης και της επίγνωσης είναι καθοριστικός. Για τον εθνικισμό είναι βασικό το άτομο να αντιλαμβάνεται και να συνειδητοποιεί τα εθνικά σύμβολα ως τέτοια. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω του εκπαιδευτικού συστήματος37. Μ’ αυτό τον τρόπο η αντίληψη και η συνειδητοποίηση επιφέρουν στο άτομο μια ενστικτώδη αντίδραση μπροστά σε ένα εθνικό σύμβολο, ακόμα και σε επίπεδο συναισθηματικό. Αυτή η αντίδραση όμως αναφέρεται μόνο στα άτομα εντός ενός συγκεκριμένου συνόλου. Οποιοδήποτε άτομο εκτός αυτού του συνόλου αντιλαμβάνεται με διαφορετικό τρόπο τα εθνικά σύμβολα, γιατί διαθέτει διαφορετικά εργαλεία ανάγνωσής τους, κάτι που με τη σειρά του οφείλεται σε διαφορετικές εμπειρίες38. Μ’ αυτό τον τρόπο τα άτομα εντός του συνόλου νιώθουν ότι έχουν κάτι κοινό με τα υπόλοιπα μέλη (Buccelatti, 2010).
Εθνικά σύμβολα υπάρχουν πολλά και ποικίλουν από τόπο σε τόπο και από πληθυσμό σε πληθυσμό, περιλαμβάνοντας από αρρενωπούς καπεταναίους και πλιατσικολόγους, μέχρι έργα τέχνης, εθνικούς ποιητές, ζώα και αντικείμενα όπως άλογα και σπαθιά. Όλα αυτά δεν είναι τυχαία επιλεγμένα, καθώς η κυριαρχία δεν χρησιμοποιεί ως εθνικό σύμβολο κάτι άσχετο με την επιδίωξή της. Π.χ. κανένας εθνικός μύθος δεν έχει χρησιμοποιήσει ως εθνικό σύμβολο το χαρτί υγείας. Κι αυτό γιατί αντίθετα με την άποψη των πραγματιστών ότι σε οτιδήποτε μπορεί να αποδοθεί ένας συμβολισμός, αρκεί να υπάρξει κάποιου είδους κοινωνική συμφωνία στον καθορισμό του από τα μέλη της κοινότητας, χρειάζεται να ληφθούν υπ’ όψιν οι σχετικές αντιληπτικές εμπειρίες39 (Eco, 1999). Αυτές οι εμπειρίες χρειάζεται να σχετίζονται με κάποιο τρόπο – είτε πραγματικό είτε φαντασιακό – με αυτό που θέλει να εκφράσει το εθνικό σύμβολο. Μια τέτοια αντιληπτική εμπειρία διαθέτει η φιγούρα του Αλέξανδρου Γ ́, σε αντίθεση με το χαρτί υγείας, γιατί ήταν ένα πρόσωπο που σύμφωνα με τους σύγχρονούς του ιστορικούς σχετίζεται με τους αρχαίους Μακεδόνες.
Εμείς θα εστιάσουμε την προσοχή μας σε δυο τέτοια σύμβολα, που έχουν χρησιμοποιηθεί τόσο από τον ελληνικό όσο και από τον μακεδονικό εθνικισμό: τη φιγούρα του Αλέξανδρου Γ ́ -γνωστού και ως «μέγα»- και τον ήλιο της Βεργίνας, μαζί με όλες τις ιδιότητες που αυτά φέρουν (ηρωισμός, χρώμα σήματος κλπ).
36 Castoriadis, C. (1987) The Imaginary Institutions Of Society, Cambridge: Polity Press. Επιστροφή
37 Για παράδειγμα με μαθητικές παρελάσεις, σχολικές γιορτές, σημαίες και με τη συμμετοχή μαθητών/τριών σε συλλαλητήρια όπως αυτό του 1992, υπό την απειλή της απουσίας. Επιστροφή
38 Για παράδειγμα ένας Γάλλος δεν αντιλαμβάνεται τη φουστανέλα όπως ο Έλληνας. Επιστροφή
39 Βέβαια εδώ χρειάζεται να τονίσουμε ότι ο μύθος έχει την ικανότητα να δίνει σημασία στο παράλογο κι έτσι να πλάθει μια πρωτογενή αντιληπτική εμπειρία από το πουθενά (Μπαρτ, 1979, σελ. 223) την οποία και θα σημειοδοτήσει αργότερα. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι μπορεί να σημειοδοτήσει κάτι που δεν διαθέτει καμία αντιληπτική εμπειρία, κατασκευασμένη ή μη. Π.χ. αν το χαρτί υγείας υπήρχε τον 4ο αιώνα π.Χ., ο μύθος θα μπορούσε να το συσχετίσει με τη φιγούρα του Αλέξανδρου Γ ́ δημιουργώντας την αντιληπτική εμπειρία ότι ο Αλέξανδρος χρησιμοποιούσε χαρτί υγείας ακόμα και αν αυτός δεν χρησιμοποιούσε. Αυτή την αντιληπτική εμπειρία έπειτα ο μυθικός λόγος θα μπορούσε να τη διαστρεβλώσει και να ανάγει το χαρτί υγείας σε σύμβολο, λέγοντας λόγου χάρη ότι ο Αλέξανδρος ήταν ο πρώτος στην ιστορία που χρησιμοποίησε χαρτί υγείας, ή ότι γλίτωσε από ένα βέλος γιατί αυτό καρφώθηκε πάνω σε ένα ρολό χαρτί υγείας που κουβαλούσε και άλλα συναφή. Επιστροφή
Πολιτική δημοσίευσης σχολίων
Στόχος αυτού του ιστότοπου είναι να αποτελέσει πεδίο γόνιμων συζητήσεων και αντιπαραθέσεων γύρω από τις έννοιες του έθνους και του εθνικισμού. Είναι σημαντικό όσοι/όσες ενδιαφέρονται να συμμετέχουν στο διάλογο να το κάνουν με συγκροτημένες απόψεις που να αντιστοιχούν στις θεματικές ενότητες που δημιουργήθηκαν. Ως εκ τούτου δεν ανταποκρίνεται στους σκοπούς αυτού του ιστότοπου η δημοσίευση σχολίων εκτός της εκάστοτε θέματικής ή με υβριστικό περιεχόμενο. Λόγω του διεθνικού χαρακτήρα του εγχειρήματος, παρακαλούμε τα σχόλια να συνοδεύονται από αγγλική μετάφραση, αν είναι εφικτό. Μπορείτε να στέλνετε τα κείμενά σας με την μορφή σχολίων χρησιμοποιώντας την παρακάτω φόρμα.