Γιατί άραγε να αναζητήσουμε την ιστορία του ονόματος μιας περιοχής; Στόχος αυτής της συζήτησης είναι ακριβώς το αντίθετο αυτού που συνήθως επιδιώκουν οι μελέτες ή τα δημοφιλή άρθρα της ιστορικής γεωγραφίας. Στις παραδοσιακές, εθνοκεντρικές ιστορικές αφηγήσεις, η έμφαση δίνεται συνήθως στην απόδειξη της συνέχειας ή της αυθεντικότητας ορισμένων τοπωνυμίων ή εθνωνυμίων και στην εντόπιση στο παρελθόν των σημερινών οντοτήτων. Στην περίπτωση μας όμως, στόχος είναι να τονιστεί η συμπληρωματική πτυχή της ασυνέχειας και οι αλλαγές που υφίστανται οι γεωγραφικές ονομασίες στο διάβα των αιώνων. Θέση μας είναι να καταδείξουμε ότι τα ονόματα που υιοθετούνται από τα σύγχρονα έθνη και τα αντίστοιχα έθνη-κράτη δεν είναι ούτε εκ των προτέρων δεδομένα, και επομένως δεν μεταβιβάζονται αυτόματα με την αυγή της ιστορίας, ούτε δημιουργήθηκαν από το πουθενά με την άφιξη της σύγχρονης βιομηχανικής εποχής.
Μερικές δεκαετίες πριν, μια σειρά από θεωρητικούς της κοινωνιολογίας κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι και οι δυο αυτές ακραίες απόψεις είναι λανθασμένες27. Τα σύγχρονα γεωγραφικά ονόματα είναι σίγουρα βαθιά ριζωμένα σε προηγούμενες γεωγραφικές παραδόσεις, και για πολλούς ανθρώπους του σήμερα, τα ονόματα των πόλεων, των περιοχών ή των κοινοτήτων θεωρούνται αμετάβλητα ή τουλάχιστον έχουν καθοριστεί σε μεγάλα χρονικά διαστήματα. Όμως, η αλήθεια είναι ότι η διαδικασία της ονοματοδοσίας και μετονομασίας διαφόρων περιοχών κατά το παρελθόν υπήρξε μια συνεχής διαδικασία, με ταυτόχρονη συνύπαρξη κάποιες φορές ακόμη και διαφορετικών γεωγραφικών παραδόσεων γύρω από μια περιοχή.
Η σύγχρονη γεωγραφική ορολογία, είτε αναφέρεται σε γεωγραφικές τοποθεσίες, είτε σε κοινότητες ανθρώπων, συνδέεται αναπόφευκτα με παλαιότερες γεωγραφικές παραδόσεις. Οι σύγχρονες γεωγραφικές ονομασίες προέρχονται από προϋπάρχουσες παραδόσεις, χωρίς να υπάρχει κάποια συγκεκριμένη μέθοδος επιλογής της πιο σωστής. Ούτε φυσικά υπάρχει μέθοδος για τη δικαιολόγηση της συγκεκριμένης επιλογής. Αυτή η επιλογή καθορίζεται από σύγχρονα συμφέροντα και συσχετισμούς, όπως φαίνεται καθαρά στην περίπτωση ενός αναδυόμενου σύγχρονου έθνους-κράτους που επιλέγει το όνομά του επιχειρώντας είτε να συσχετισθεί, είτε να αποστασιοποιηθεί από τα ιστορικά ζητήματα που συνδέονται μ’ αυτό. Από την άλλη, τα γεωγραφικά ονόματα δεν σχετίζονται πάντα με την ιστορική καταγραφή. Συνθήκες αποικιοποίησης νέων εδαφών ή ριζικών κοινωνικών αλλαγών συχνά έρχονται σε ρήξη με τις υφιστάμενες γεωγραφικές παραδόσεις και οδηγούν στην επιλογή διαφορετικών ονομάτων. Επίσης, μερικές φορές τα ονόματα που υιοθετούνται δεν είναι παρά αποτέλεσμα πρακτικής εξέτασης. Και πάλι, όλα εξαρτώνται από τη συγκεκριμένη περίπτωση και τις τρέχουσες συνθήκες. Ωστόσο, μπορούμε να ισχυριστούμε με σχετική ασφάλεια ότι όταν έχουμε να κάνουμε με ονόματα ιστορικών περιοχών ή αρχαίων φυλών, ο σύγχρονος γεωγραφικός όρος που χρησιμοποιείται, είτε προέρχεται από το παρελθόν είτε εφαρμόζεται για πρώτη φορά στο παρόν, μεταφέρει αναπόφευκτα σχετικές ιστορικές υποδηλώσεις. Έτσι, τα ονόματα έρχονται συχνά να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στη διαδικασία σχηματισμού του σύγχρονου έθνους. Πιο συγκεκριμένα, συνδέουν τα σημερινά έθνη-κράτη ή σημερινές περιοχές με ιστορικά υποκείμενα και διεκδικούν μια σειρά από κληρονομικά δικαιώματα, όπως είναι η πολιτιστική και ιστορική κληρονομιά, οι πόροι και το έδαφος.
Σε αυτό το κομμάτι του πλανήτη, η σύγχρονη κατασκευή πολιτικών ή τοπικών ταυτοτήτων δομείται κυρίως από υλικά της ιστορίας. Και σ’ αυτή την κατασκευή, το όνομα αποτελεί θεμελιώδη παράμετρο. Η εθνικιστική ιδεολογία, συμπεριλαμβανομένης της εθνικής ιστορίας, έχει κάνει τους ανθρώπους να πιστεύουν ότι είναι οι σύγχρονοι απόγονοι μιας ομάδας ή ομάδων ανθρώπων, χωρίς να λαμβάνει υπόψη αιώνες ή χιλιετίες δημογραφικών αλλαγών, εσωτερικών διαιρέσεων και αλλαγών στην ταυτότητα. Η εθνική αντίληψη υιοθετεί την ιδέα της συνέχειας ενός λαού, ακόμη και σε περιπτώσεις όπου τα ονόματα και οι ταυτότητες έχουν αλλάξει στο πέρασμα των αιώνων. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι το έθνος είναι στην ουσία μια τελεολογική αντίληψη. Τα έθνη είναι παρόντα ακόμη και πριν τη γέννησή τους.
Η υπόθεση του ονόματος Μακεδονία έχει γίνει πλέον ένα κλασικό παράδειγμα για τις ανθρωπολογικές μελέτες στον τομέα της σύγχρονης εθνικής ταυτότητας. Αν και απέχει από το να θεωρηθεί τυπική για τον υπόλοιπο κόσμο, δείχνει πολύ καλά το ρόλο των ιστορικών συμβόλων στην κατασκευή των εθνικών ταυτοτήτων. Η παρούσα συζήτηση θα επικεντρωθεί αποκλειστικά και μόνο στην ιστορία του ονόματος, στην εδαφική του προέκταση, και στους μετασχηματισμούς που υπέστη από εθνωνύμιο σε όνομα μιας κάστας, μιας περιοχής και πίσω στο όνομα ενός λαού. Επίσης, ευελπιστούμε να προσεγγίσουμε τις αποκλίνουσες γεωγραφικές παραδόσεις που οδήγησαν στη σύγχρονη εθνικιστική διαμάχη μεταξύ των δύο βαλκανικών χωρών. Πρέπει να σημειωθεί ότι η ανάλυση που ακολουθεί, είναι μόνο μια σύντομη ιστορική αναδρομή, που κατά κύριο λόγο απευθύνεται στο ευρύ κοινό και δεν αποτελεί μια εξαντλητική μελέτη στην ιστορική γεωγραφία της περιοχής.
27 Βλέπε: B. Anderson: “Imagined Communities: Reflections on the origin and spread of nationalism”, 1983, και E. Gellner: “Nations and Nationalism: New perspectives on the past”, 1983. Επιστροφή
[wptabposts mode=”horizontal” effect=”fade” number=”5″ cat=”265496″]
Πολιτική δημοσίευσης σχολίων
Στόχος αυτού του ιστότοπου είναι να αποτελέσει πεδίο γόνιμων συζητήσεων και αντιπαραθέσεων γύρω από τις έννοιες του έθνους και του εθνικισμού. Είναι σημαντικό όσοι/όσες ενδιαφέρονται να συμμετέχουν στο διάλογο να το κάνουν με συγκροτημένες απόψεις που να αντιστοιχούν στις θεματικές ενότητες που δημιουργήθηκαν. Ως εκ τούτου δεν ανταποκρίνεται στους σκοπούς αυτού του ιστότοπου η δημοσίευση σχολίων εκτός της εκάστοτε θέματικής ή με υβριστικό περιεχόμενο. Λόγω του διεθνικού χαρακτήρα του εγχειρήματος, παρακαλούμε τα σχόλια να συνοδεύονται από αγγλική μετάφραση, αν είναι εφικτό. Μπορείτε να στέλνετε τα κείμενά σας με την μορφή σχολίων χρησιμοποιώντας την παρακάτω φόρμα.