Κατά το τέλος της αρχαιότητας, η βαλκανική χερσόνησος ακολούθησε τη μοίρα που είχε ήδη ακολουθήσει το μεγαλύτερο τμήμα της Ρωμαϊκής Ευρώπης. Πιο συγκεκριμένα, μέχρι τις αρχές του 7ου αιώνα, το σύνολο της Βαλκανικής χερσονήσου, συμπεριλαμβανομένων των περισσότερων περιοχών της σημερινής Ελλάδας, εποικίστηκε από διάφορες φυλές σλάβων. Μόνο οι μεγάλες και οχυρωμένες πόλεις κατά μήκος του Αιγαίου, του Ιονίου και των ακτών της Αδριατικής παρέμειναν υπό τον άμεσο έλεγχο των βυζαντινών. Στο εσωτερικό της χερσονήσου, οι βυζαντινές αρχές και οι διοικητές του στρατού είχαν αποσυρθεί εντελώς, και παρόλο που πολλοί από τους αρχηγούς των σλαβικών φυλών αποδέχτηκαν την τυπική επικυριαρχία του βυζαντινού αυτοκράτορα, ο παλιός κρατικός μηχανισμός μαζί με τις διοικητικές περιφέρειες της αυτοκρατορίας απλά έπαυσαν να υπάρχουν.
Οι πηγές του 7ου αιώνα αναφέρονται στις περιοχές των διαφόρων σλαβικών φυλών, αλλά όχι στην αρχαία επαρχία της Μακεδονίας. Ωστόσο, η μνήμη των αρχαίων Μακεδόνων δεν είχε χαθεί. Μέχρι το τέλος του 8ου αιώνα, η Βυζαντινή Αυτοκρατορία κατάφερε να επανακατακτήσει ένα μεγάλο μέρος των νοτίων Βαλκανίων, συμπεριλαμβανομένης της κεντρικής Ελλάδας, της Πελοποννήσου, της Θράκης και την ακτή της Μαύρης Θάλασσας. Παρά το γεγονός ότι μόνο μια μικρή περιοχή της πρώην ρωμαϊκής επαρχίας της Μακεδονίας πέρασε ξανά στον έλεγχο των βυζαντινών, και πιο συγκεκριμένα η περιοχή κατά μήκος των κάτω κοιλάδων των ποταμών Νέστου και Στρυμόνα, οι Βυζαντινοί, ακολουθώντας τη ρωμαϊκή διοικητική ονοματολογία, ονόμασαν τη γη της Δυτικής Θράκης ως θέμα Μακεδονίας31. Αυτό θυμίζει την πρακτική που είχαν ακολουθήσει οι Ρωμαίοι και πιο συγκεκριμένα ο αυτοκράτορας Τραϊανός, στο τέλος του 2ου αιώνα, μετά την αποχώρηση των ρωμαϊκών λεγεώνων από την υπερ-δουνάβια ∆ακία, ονομάζοντας τις βαλκανικές επαρχίες που είχαν διατηρήσει κάτω από τον ∆ούναβη ως ∆ακία Ripensis και ∆ακία Mediterranea. Την ίδια αρχή ακολουθούν κατά τον 8ο αιώνα και οι Βυζαντινοί, δίνοντας στην πρόσφατα κατακτημένη περιοχή της Δυτικής Θράκης το όνομα της Μακεδονίας, αφού η περιοχή αυτή ήταν η πιο κοντινή περιοχή σ’ αυτό που κάποτε ήταν η ρωμαϊκή επαρχία της Μακεδονίας. Από την άλλη, το θέμα της Θράκης «μετατοπίστηκε» στα δυτικά και περιέλαβε ουσιαστικά τη βόρεια ακτή της Θάλασσας του Μαρμαρά.
Ο πυρήνας του νεοσύστατου θέματος της Μακεδονίας αποτελούνταν από την κοιλάδα του Έβρου (Maritza) και των παραποτάμων του, και τα κύρια αστικά κέντρα του ήταν η Φιλιππούπολη (Plovdiv) και η Αδριανούπολη (Edirne). Στην πραγματικότητα, τα μόνα τμήματα της ρωμαϊκής επαρχίας της Μακεδονίας όπου οι Βυζαντινοί ασκούσαν άμεση εξουσία ήταν οι κάτω κοιλάδες του Στρυμόνα και του Νέστου, καθώς και ο Θερμαϊκός κόλπος, που ήταν όμως τα θέματα της Στρυμονίας και της Θεσσαλονίκης. Το κύριο μέρος της γης που ήταν κάποτε τμήμα της ρωμαϊκής επαρχίας της Μακεδονίας είχε αρχίσει να ονομάζεται ως Βουλγαρία, ή πιο αόριστα Μοισία ή ακόμα και Σκυθία. Από τα αρχαία τοπωνύμια της περιοχής, ελάχιστα έχουν διασωθεί σε γραπτά αρχεία του μεσαίωνα. Ακόμα και όταν μια αρχαία πόλη συνέχιζε να υπάρχει μετά το τέλος της αρχαιότητας, συνήθως στις μεσαιωνικές πηγές αναφέρεται με διαφορετικό όνομα. Αρχικά φαίνεται πως η μνήμη της αρχαίας Μακεδονίας είχε χαθεί ή τουλάχιστον είχε χαθεί η αρχική γεωγραφική της σημασία. Ωστόσο, η υιοθέτηση από τις Βυζαντινές αρχές στα τέλη του 8ου αιώνα της ονομασίας Μακεδονία σε μια περιοχή ανατολικά της οροσειράς της Ροδόπης δείχνει το υψηλό φορτίο μνήμης που εξακολουθούσε να έχει το όνομα Μακεδονία, σχεδόν χίλια χρόνια μετά την κατάρρευση του αρχαίου βασιλείου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η μακεδονική δυναστεία, δηλαδή οι βυζαντινοί αυτοκράτορες που περήφανα φέραν το όνομα Μακεδόνες από τον 9ο μέχρι και τα μέσα του 11ου αιώνα, ασχέτως που ο ιδρυτής της εν λόγω δυναστείας ήταν από την Αδριανούπολη και κατά πάσα πιθανότητα δεν είχε καμία σχέση με τη γη της αρχαίας Μακεδονίας. Αν και ο όρος Μακεδόνας είχε χάσει την αρχική του σημασία και η παλιά του έννοια είχε οριστικά χαθεί από τις αρχές του μεσαίωνα, το όνομα αυτό καθ’ αυτό προφανώς και δεν είχε ξεχαστεί.
31 Οι μελέτες για το όνομα Μακεδονία κατά την περίοδο αυτή είναι σχεδόν ανύπαρκτες. Για το θέμα αυτό, οι περισσότεροι σύγχρονοι μελετητές ακολουθούν τη μελέτη του P.Lemerle’s : “Philippes et la Macédoine orientale à l’époque chrétienne et Byzantine”, Paris, 1945. Επιστροφή
Πολιτική δημοσίευσης σχολίων
Στόχος αυτού του ιστότοπου είναι να αποτελέσει πεδίο γόνιμων συζητήσεων και αντιπαραθέσεων γύρω από τις έννοιες του έθνους και του εθνικισμού. Είναι σημαντικό όσοι/όσες ενδιαφέρονται να συμμετέχουν στο διάλογο να το κάνουν με συγκροτημένες απόψεις που να αντιστοιχούν στις θεματικές ενότητες που δημιουργήθηκαν. Ως εκ τούτου δεν ανταποκρίνεται στους σκοπούς αυτού του ιστότοπου η δημοσίευση σχολίων εκτός της εκάστοτε θέματικής ή με υβριστικό περιεχόμενο. Λόγω του διεθνικού χαρακτήρα του εγχειρήματος, παρακαλούμε τα σχόλια να συνοδεύονται από αγγλική μετάφραση, αν είναι εφικτό. Μπορείτε να στέλνετε τα κείμενά σας με την μορφή σχολίων χρησιμοποιώντας την παρακάτω φόρμα.